czerwiec 2022 – Morska Fundacja Historyczna

W dniu 19 października 1947 r. powołano Przedsiębiorstwo Państwowe Stocznia Gdańska. Pierwszymi seryjnymi jednostkami budowanymi w Stoczni Gdańskiej były drewniane kutry rybackie typu MIR-20 dla Morskiego Instytutu Rybackiego i nowoczesne kutry stalowe o spawanej konstrukcji KS-17. Jednak pierwszym pełnomorskim statkiem zbudowanym w Polsce (na podstawie dokumentacji zakupionej we Francji) został zwodowany w Stoczni Gdańskiej w dniu 6 listopada 1948 r. parowy rudowęglowiec o nitowanym kadłubie typu B-30. Od nazwiska przodownika pracy, trasera Stanisława Sołdka, nadano mu nazwę s/s Sołdek. Historia powstania, budowy, ale przede wszystkim wielkiego sukcesu eksportowego jednostek typu B-10 zawsze znajdowała się w cieniu historii typu B-30, który urósł do rangi symbolu polskiego okrętownictwa, ale również był pierwszym typem jednostki eksportowej.

Na potrzeby polskiego rybołówstwa w 1948 r. rozpoczęto planowanie podjęcia seryjnej produkcji większej i nowocześniejszej jednostki połowowej niż będące w produkcji kutry i projektowane lugrotrawlery typu B-11. Zamówienie gdyńskiego Dalmoru na 6 jednostek uruchomiło największą w całej historii Stoczni Gdańskiej serię 89 jednostek należących do jednego typu. Pierwszą eksportową jednostką Stoczni Gdańskiej w segmencie rybackim stał się s/t Kishiniev – pierwszy rybacki statek eksportowy wyprodukowany w Polsce.

Opis ogólny

projekt i typ: parowy trawler burtowy typu B-10
konstruktor: mgr inż. Janusz Staszewski
projekt: CBKO-1
(Centralne Biuro Konstrukcji Okrętowych)
budowa: Stocznia Gdańska
armatorzy: PPDiUR „Dalmor”, „Odra” SUDOIMPORT
liczba wersji i jednostek: IV wersje, łącznie 89 szt.
(w tym 67 na eksport do ZSRR)
lata budowy: 1949–1957

Pochodzenie nazw jednostek

W przypadku polskich trawlerów burtowych, ale także innych typów, konsekwentnie stosowano nazwy jednorodne, przy czym dla typu B-10 były to nazwy polskich rzek. Pierwsza jednostka, oddana do eksploatacji w gdyńskim Dalmorze, nosiła nazwę Radunia i tak też nazywano cały typ: B-10 Radunia. Jeśli chodzi o jednostki radzieckie sprawa jest bardziej skomplikowana, ale i tu można przyporządkować nazwy do poszczególnych grup etymologicznych: miasta, rzeki, republiki, planety i postacie historyczne.

Przykładowe nazwy jednostek typu B-10 dla ZSRR

nazwy miast: B-10/6 s/t „Kishiniev”
nazwy republik: B-10/28 s/t „Moldavia”
nazwy rzek: B-10/32 s/t „Prut”
nazwy planet: B-10/16 s/t „Merkury”
postacie historyczne: B-10 „E. Pugatchev”
inne nazwy: B-10/5 „Lotos”

Dane techniczne

długość całkowita: 59,33 m
długość między pionami: 53,50 m
szerokość na wręgach: 9,00 m
wysokość boczna: 4,95 m
największe średnie zanurzenie: 4,32 m
maks. wyporność: 1266 t
maks. nośność: 483 t
moc maszyny parowej: 1000 KM
załoga: 42 osoby
autonomiczność: 24–31 dni

Konstrukcja kadłuba

Trawler burtowy B-10 był pełnopokładowcem o kadłubie stalowym zbudowanym ze stali Siemens-Martin o grubości 11–13 mm zgodnie z przepisami towarzystwa klasyfikacyjnego. Mieszana nitowano-spawana konstrukcja kadłuba była wykonana wg specjalnych przepisów Lloyd’s Register of Shipping dla trawlerów. Jednostki były budowane pod nadzorem Ministerstwa Rybołówstwa ZSRR i posiadały jego klasę bezpieczeństwa. Kadłub posiadał 7 grodzi wodoszczelnych, dzielących go na 8 przedziałów wodoszczelnych.

Siłownia okrętowa

Siłownia składała się z kotłowni i maszynowni połączonych z zasobniami węgla. Napęd statku stanowiła maszyna parowa typu „Fredriksstad” nr 4, dwuprężna, czterocylindrowa, na parę przegrzaną, o mocy 1000 KM przy 115 obr./min. Kocioł płomieniówkowo-opłomkowy o pow. grzewczej 287 m² opalany węglem (w następnych wersjach produkcyjnych mazutem). Ciśnienie robocze 16 atm., trzy płomienice, w których znajdowały się paleniska zasilane ręcznie. Maszynownia była odgrodzona od kotłowni przegrodą przeciwpyłową, mieściła główną maszynę napędową i wszystkie mechanizmy pomocnicze.

Wyposażenie pokładowe

Pokład drewniany sosnowy o grubości do 65 mm. W skład wyposażenia pokładowego wchodziły urządzenia do połowów burtowych z obu burt jednostki, w tym: parowa winda trałowa z automatycznym układaczem liny na bębnie, bomy okrętowe i specjalistyczne oprzyrządowanie służące do obsługi włoków. Osobną częścią wyposażenia były maszty z osprzętem, urządzenia przeładunkowe oraz parowe windy kotwiczne z dwoma kotwicami o wadze 750 kg, bębny i pachołki cumownicze, a także stałe elementy kadłuba, pokładu i nadbudówki jak rolki, przewłoki, kolumienki i klapy w nadburciu do usuwania odpadków. Urządzenia sterowe składały się z parowej maszynki sterowej zawieszonej w szybie maszynowym przy pomocy przewodu sterowego. Koła sterowe umieszczone były w sterowni oraz na pomoście namiarowym.

Urządzenia ratownicze obejmowały dwie duże łodzie drewniane (zawieszone po obu burtach na żurawikach typu grawitacyjnego) oraz komplet kamizelek i kół ratunkowych. Nowością w budowie statków rybackich tego typu było stosunkowo bogate wyposażenie radiowe i nawigacyjne. Składały się na nie trzy kompasy magnetyczne w sterówce, pokładzie namiarowym i zapasowym stanowisku sterowym, żyrokompas, echosonda, log elektryczny, radionamiernik, automatyczny nadajnik i odbiornik sygnałów oraz łodziowa radiostacja przenośna.

Wyposażenie wnętrz

Pomieszczenia mieszkalne na jednostce obejmowały 5 kabin czteroosobowych, 9 kabin dwuosobowych oraz 4 kabiny jednoosobowe, które zlokalizowane były w dziobowej części kadłuba, na międzypokładzie rufowym i na pokładzie głównym. Na międzypokładzie rufowym znajdowała się duża mesa, przedzielona rozsuwaną ścianką na część dla załogi i oficerów. Pomieszczenie to służyło również za świetlicę i kino. Z mesą połączony był kambuz z możliwością podawania potraw przez okienko. Na rufie zlokalizowano magazyny żywności i sieci, pomieszczenia sanitarne, toalety, prysznice i umywalki. Kuchnia zaopatrzona była w piec kuchenny o dwóch fajerkach z piekarnikiem opalanym węglem, stół roboczy, zmywak i skrzynie na węgiel.

Ładownie, zasobnie i zbiorniki

W dziobowej części statku znajdował się magazyn bosmański i skrzynia łańcuchowa, następnie rozlokowano magazyn konserw oraz ładownie o pow. całk. 388 m² wyposażone w urządzenia do przyjmowania ryby z lodem. W dziobowej części ładowni znajdowały się zbiorniki tranu i zasobnie mączki rybnej, zamieniane w razie potrzeby w zasobnie węgla.

Główne i rezerwowe zasobnie węglowe miały pojemność 350 m². Zbiorniki na statku dzieliły się generalnie na zbiorniki dna podwójnego, przegłębieniowe, skrajniki dziobowy i rufowy oraz tranu. Niektóre pomieszczenia były wykorzystywane zamiennie, a czasem zmieniały swoją funkcję całkowicie – w trakcie rejsu zasobnia węglowa po opróżnieniu z paliwa stawała się magazynem ryb lub mączki.

Urządzenia przetwórcze i instalacje okrętowe

Trawlery burtowe typu B-10 posiadały stosunkowo bogate wyposażenie przetwórcze: dwubębnową wytwórnię mączki rybnej napędzaną silnikiem elektrycznym o wydajności 5 ton mączki na dobę oraz wytwórnię konserw i tranownię z osprzętem służącym do gotowania tranu oraz sterylizacji i zamykania puszek.

Osobnymi instalacjami okrętowymi były: sieć wentylacji pomieszczeń i ładowni, parowe ogrzewanie centralne (zapewniające temp. +25 ºC przy zewnętrznej temp. −35 ºC), instalacje wody morskiej i słodkiej, rurociągi, instalacja elektryczna na prąd stały o napięciu 220 V, instalacja przeciwpożarowa do gaszenia wodą i parą oraz obejmująca sprzęt do obsługi ręcznej.

Następcy

Kontynuacją typu B-10 stał się oparty na jego kadłubie 500–tonowy trawler burtowy B-14 zasilany paliwem płynnym wyprodukowany w Stoczni Gdańskiej w latach 1957–1959 w ilości 33 szt. wyłącznie na eksport. Następne typy trawlerów stanowiły nowoczesne motorowe rufowe trawlery przetwórnie B-15, B-26 i wiele innych.

Jednostki parowe, chociaż w momencie projektowania nie odbiegały parametrami od innych tego typu konstrukcji, to dość szybko się starzały. Niezbyt wielkie możliwości połowowe, ograniczona ładowność oraz duża awaryjność powodowała zmniejszanie się opłacalności eksploatacji trawlerów o napędzie parowym. Praca na pokładzie tych jednostek w warunkach panujących na Morzu Północnym i północnym Oceanie Atlantyckim oraz bardzo skromne zaplecze bytowe załogi powodowały, że rejsy były skrajnie trudne. Powodowało to dużą rotację załóg, a tym samym kłopoty z eksploatacją jednostek.

W Polsce na początku lat 60. XX wieku zaprzestano budowy parowców przechodząc całkowicie na napęd motorowy.

W polskiej flocie rybackiej jednostki typu B-10 pływały do lat 70. XX w. W styczniu 1975 r. w duńskim Hanstholm zatonął rozbijając się o gwiazdobloki przed wejściem do portu polski trawler s/t Brda, w wypadku zginęło 10 osób, a jedna zmarła w szpitalu.

Dla samej Stoczni Gdańskiej jednostki tego typu stały się dobrą szkołą i wielkim sukcesem eksportowym oraz początkiem drogi na szczyt, by na początku lat 70. XX wieku stać się drugą największą stocznią rybacką świata.

Morska Fundacja Historyczna, Stocznia Cesarska Development i Fundacja Promocji Solidarności zapraszają do odwiedzenia dawnej Stoczni Gdańskiej podczas cyklu wycieczek z przewodnikiem “Wiosenne spacery historyczne” w długi weekend czerwcowy 2022 roku. W tym roku obchodzimy 75. rocznicę powstania powojennej Stoczni Gdańskiej.

W dniach od 16 do 19 czerwca 2022 roku (czwartek – niedziela) wycieczki rozpoczynają się o godzinach: 10:00, 13:00 i 16:00.

Rozpoczęcie przy historycznej Bramie nr II Stoczni Gdańskiej, obok kiosku “Souvenire”, przy ul. Doki 1 w Gdańsku.

Czas trwania spaceru do 1,5 godziny.

Liczba miejsc ograniczona – pierwszeństwo udziału dla osób, które dokonały rezerwacji drogą mailową na adres: mfh.gdansk@gmail.com .

Koszt udziału: cegiełka na działalność statutową MFH – 10 zł/os. (materiały dla uczestników).

Płatności można dokonać:

bezpośrednio przed rozpoczęciem zwiedzania (gotówką lub BLIKiem),
wpłata na konto MFH Santander Bank Polska SA 46 1090 1098 0000 0001 3556 9245, w tytule “Cegiełka na cele statutowe”.

Informacja: +48 605 871 609

Strona wydarzenia na Facebooku: https://www.facebook.com/events/2109751345871787/