Morska Fundacja Historyczna
Szanowni Państwo,
Nasza fundacja działa na terenie dawnej Stoczni Gdańskiej i innych historycznych terenów stoczniowych w Gdańsku, przez co naturalnie otrzymujemy wiele zapytań w tej kwestii. Poniższy tekst jest próbą odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania z Państwa strony.
Historia Stoczni Gdańskiej w skrócie
Przemysł okrętowy pojawił się na terenie późniejszej Stoczni Gdańskiej im. Lenina w połowie XIX wieku. W 1844 roku władze Królestwa Prus założyły w tym miejscu bazę Pruskiej Marynarki Wojennej, która przekształcona została następnie w państwową Stocznię Królewską w Gdańsku. Po powstaniu Cesarstwa Niemieckiego, od 1871 roku była to już Stocznia Cesarska w Gdańsku, która budowała nowoczesne okręty wojenne dla niemieckiej Cesarskiej Marynarki Wojennej, w tym od roku 1906 także okręty podwodne – U-boot’y. W jej sąsiedztwie w końcu XIX wieku pojawił się drugi duży zakład szkutniczy – prywatna Stocznia Schichaua, filia elbląskich zakładów przemysłowca Ferdynanda Schichaua. Po pierwszej wojnie światowej dawna państwowa Stocznia Cesarska została przekształcona przez Aliantów w międzynarodową spółkę i w okresie Wolnego Miasta Gdańska działała jako Danziger Werft – Stocznia Gdańska. W okresie drugiej wojny światowej oba zakłady kierowane były przez władze III Rzeszy i ponownie wykorzystywane jako miejsce budowy U-boot’ów.
W 1945 roku obie stocznie zostały przejęte przez komunistyczne władze polskie i włączone w system centralnie planowanej gospodarki socjalistycznej. W 1947 roku obie fabryki zostały połączone w jedno ogromne przedsiębiorstwo państwowe Stocznia Gdańska, które przy wsparciu przedsiębiorstw-kooperantów ulokowanych w całej Polsce Ludowej budowało masowo statki na eksport, przede wszystkim dla armatorów ze Związku Radzieckiego. Na początku lat 60. XX wieku pod względem skali produkcji i tonażu wodowanych jednostek była to piąta stocznia na świecie, gdzie dziennie pojawiało się nawet do 25 tysięcy robotników. W 1967 roku zakład otrzymał jako patrona Włodzimierza Lenina. W 1970 roku jedno z ognisk wydarzeń Grudnia 1970 roku, następnie w sierpniu 1980 roku miejsce zawiązania się strajku solidarnościowego i podpisania jednego z porozumień sierpniowych opartych o 21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego. Po wydarzeniach 1989 roku, w roku 1990 stocznia została przekształcona w spółkę akcyjną, zaś w 1996 roku ostatecznie upadła.
Zwiedzanie Stoczni Gdańskiej
Stocznia Gdańska w latach 1967-1990 im. Lenina, w Sierpniu 1980 roku miejsce narodzin ruchu społecznego i związku zawodowego “Solidarność”, upadła w roku 1996 i od tego czasu zakład ten nie istnieje. Część terenów przemysłowych została sprywatyzowana i nie są one dostępne publicznie. Nadal prowadzona jest tam działalność produkcyjna i stoczniowa. Od lipca 2018 roku na wyspie Ostrów działa firma Stocznia Gdańsk SA, która do historii poprzedniego zakładu nawiązuje jedynie nazwą. Także i ona wyłączona jest z dostępu dla turystów.
Czy można wejść na teren Stoczni Gdańskiej?
Czy w takim razie można wejść na teren dawnej Stoczni Gdańskiej? – Niektóre przestrzenie i obiekty znajdują się w rękach prywatnych i wciąż są wykorzystywane do celów produkcyjnych, przez co tak samo jak obszary przy portowym kanale Martwej Wisły obejmuje je zakaz wstępu osobom postronnym. Pewna część terenów postoczniowych znajdujących się bliżej granicy ze śródmieściem Gdańska jest jednak otwarta i można się tam poruszać bez ograniczeń. Nie istnieje żaden cennik czy biletowanie wstępu na teren dawnej Stoczni Gdańskiej. Wejście do niektórych miejsc i instytucji jest jednak płatne.
Terenem, który należy do miasta i jest w pełni otwarty dla turystów jest Plac Solidarności i Pomnik Poległych Stoczniowców 1970 roku, znany z charakterystycznych trzech krzyży z kotwicami. W tym miejscu miała miejsce gdańska część wydarzeń grudniowych – masakry na Wybrzeżu w 1970 roku. Obok, przy ulicy Doki 1 znajduje się historyczna Brama nr II Stoczni Gdańskiej, znana z wydarzeń Sierpnia ’80 roku.
Wyjątkowym miejscem, ze względu na zabytkową architekturę jest Szlak Stoczni Cesarskiej, prowadzący pomiędzy ceglanymi zabudowaniami niemieckiej Stoczni Cesarskiej w Gdańsku z końca XIX wieku. Szlak otwarty został w październiku 2018 roku przez właściciela tego fragmentu terenu – Stocznię Cesarską Development, a powstał przy współpracy z Morską Fundacją Historyczną. Szlak można zwiedzać samodzielnie lub z przewodnikiem MFH.
Muzeum Solidarności - Muzeum Stoczni Gdańskiej
Czy i jak zwiedzić można Muzeum Solidarności w Gdańsku albo Muzeum Stoczni Gdańskiej? – W Gdańsku nie znajdują się tego typu instytucje.
W czasie istnienia Stoczni Gdańskiej działało zakładowe muzeum, które mieściło się na piętrze stoczniowej sali szkoleń BHP, lecz było ono dostępne jedynie dla pracowników i organizowanych w czasie PRL grupowych wycieczek po terenie zakładu. W dniu 31 sierpnia 1980 roku podpisano tam porozumienia sierpniowe (gdańskie), przez co miejsce to nazywane jest do dzisiaj “kolebką solidarności”. Obecnie w odnowionym budynku znajduje się Muzeum Sali BHP Stoczni Gdańskiej, które można zwiedzać bezpłatnie. Prezentowana tam ekspozycja obejmuje tematy produkcji stoczniowej w tym miejscu oraz historię strajku i powstania ruchu “Solidarności”. Pierwsza tego typu wystawa w tym miejscu pt. “Drogi do wolności” działała w początku XXI wieku, potem przeniesiono ją do schronu przy siedzibie NSZZ “Solidarność” w Gdańsku, gdzie dostępna była przez następnych kilka lat. Obecnie część tych eksponatów umieszczonych jest w Europejskim Centrum Solidarności.
Drugim miejscem, które można odwiedzić na terenie dawnej stoczni jest Europejskie Centrum Solidarności, otwarte w roku 2014. Jest to przede wszystkim międzynarodowa instytucja kultury i otwarta przestrzeń publiczna, z biblioteką, ogrodem zimowym, restauracjami, salą konferencyjną. Jedynie część budynku – wystawa stała (a nie muzeum) poświęcona jest idei Solidarności jako ruchu społecznego. Wejście do środka instytucji jest bezpłatne, natomiast zwiedzanie wystawy stałej jest objęte biletowaniem i trwa około 2 godzin.
Oba miejsca i prezentowane tam wystawy zobaczyć można także z przewodnikiem Morskiej Fundacji Historycznej.
Subiektywna Linia Autobusowa
Czy możliwe jest zwiedzanie Stoczni Gdańskiej autobusem? – W latach 2009 – 2014 na terenach postoczniowych działał projekt “Subiektywna Linia Autobusowa”, który skupił się na prowadzeniu wycieczek za pomocą historycznego autobusu typu Jelcz – charakterystyczny Ogórek, zaś przystankami były najważniejsze miejsca związane z zakładem i historią dawnej Stoczni Gdańskiej. Ze względu na przekształcenia terenów stoczniowych, obecnie nie ma możliwości zwiedzania czy poruszania się między halami produkcyjnymi tego typu środkiem transportu.
Zwiedzanie terenów stoczniowych w Gdańsku z przewodnikiem
Morska Fundacja Historyczna, skupiająca wieloletnich przewodników po terenach stoczniowych w Gdańsku, byłych stoczniowców i pasjonatów przemysłu okrętowego nad Bałtykiem, zaprasza na wycieczki po terenie dawnej Stoczni Gdańskiej. Organizujemy wycieczki z przewodnikiem zgrupowane w cyklach (wstęp wolny lub udział płatny w zależności od szczegółów wydarzenia) oraz tworzymy plany zwiedzania dla turystów indywidualnych i grup zorganizowanych z uwzględnieniem potrzeb i możliwości klienta. Proponowane programy zwiedzania znajdują się w zakładce Oferta, a w zakładce Aktualności dostępne są informacje o obecnie trwających i proponowanych na najbliższy czas cyklach wycieczek. W zakładce Kalendarz imprez znajduje się spis wszystkich dotychczasowych przedsięwzięć fundacji oraz wydarzeń, w których braliśmy udział. Wszystkie imprezy organizowane przez fundację są dostępne także za pomocą strony MFH na portalu Facebook.
Równocześnie zapraszamy do zapoznania się z przygotowanymi przez nas materiałami historycznymi przybliżającymi najważniejsze elementy historii gdańskich stoczni, które dostępne są w zakładce Artykuły oraz Materiały filmowe.
Oferta Morskiej Fundacji Historycznej
Oto niektóre pytania, na które poznanie Państwo odpowiedzi w trakcie spaceru z przewodnikami MFH:
- Kiedy powstały, do kogo należały i czym zajmowały się od połowy XIX wieku najważniejsze gdańskie zakłady stoczniowe?
- Jaki był przez kolejne lata wpływ stoczni na rozwój portu gdańskiego i przestrzeni miasta?
- Czym charakteryzują się i jak różnią się między sobą zbrojny i cywilny przemysł okrętowy?
- Jak zmieniała się przez lata produkcja okrętowa w tym miejscu?
- W jaki sposób Stocznia Gdańska im. Lenina stała się zwieńczeniem całego przemysłu PRL i piątą stocznią świata?
- Skąd wzięło się i co oznaczało określenie “miasto w mieście”?
Na każdej wyciecze z przewodnikiem MFH dowiecie się Państwo skąd wziął się pomysł na przemysł okrętowy w tym miejscu oraz jak wyglądała i jak zmieniała się przez kolejne dekady produkcja okrętowa. W przystępny sposób poznacie Państwo ponad 175 lat historii nowoczesnego przemysłu stoczniowego w porcie gdańskim, przy czym najważniejsze wydarzenia z przedwojennej i powojennej historii Stoczni Gdańskiej uzupełnione będą w barwne obrazy z życia stoczni w różnych okresach. Nasi przewodnicy to pasjonaci o wieloletnim doświadczeniu i badacze historii okrętownictwa bałtyckiego, którzy nie tylko z chęcią zarysują Państwu dzieje stoczni, ale również ukażą głębię jej wielowątkowej historii. Naszym celem jest nie tylko zadbanie o wysoką jakość przekazu dostosowanego do odbiorcy, ale także ukazanie szerokiej perspektywy dziedzictwa Stoczni Gdańskiej. Na każdej wyciecze obowiązkowo omawiane są również takie tematy jak: polityka morska mocarstw i państwa polskiego, architektura i zabudowa przemysłowa, kultura i baza socjalna w stoczni, symbolika przemysłu okrętowego, tradycje marynistyczne, przykładowe losy pracujących tu robotników i stoczniowców czy przemysłowa infrastruktura transportowa.
Wystawy organizowane przez Morską Fundację Historyczną
Morska Fundacja Historyczna przy współpracy z darczyńcami i wykorzystaniu własnych zbiorów organizuje różnego rodzaju wystawy historyczne i tematyczne. Niektóre z nich związane są z cyklami wycieczek i wystąpieniami członków fundacji przy okazji konferencji naukowych. We współpracy z właścicielem terenu jesienią 2019 roku i latem 2020 roku w jednej ze stoczniowych hal fundacja udostępniła wystawę Stocznia Gdańska w PRL, z której materiał filmowy obejrzeć można w serwisie YouTube.
Publikacja "175 lat historii Stoczni Gdańskiej 1844-2019"
Morska Fundacja Historyczna zaprasza do zakupu własnej publikacji, którą wydano specjalnie na 175. rocznicę powstania pierwszego zakładu stoczniowego w miejscu późniejszej Stoczni Gdańskiej. Na niecałych 50 stronach książeczki w formacie B6 zawarto najważniejsze informacje o historii tego miejsca. Dodatkowo podano także ważniejsze daty z historii Stoczni Gdańskiej i kalendarium Placu Solidarności oraz miniprzewodnik po terenach dawnej Stoczni Gdańskiej, charakteryzujący najważniejsze obiekty stoczniowe. W środku znajduje się 30 czarno-białych fotografii i plan terenów stoczniowych do samodzielnego poruszania się po otwartej części terenu dawnej stoczni. Publikacja dostępna jest do kupienia podczas organizowanych przez fundację wycieczek po terenach stoczniowych oraz stale w dobrych księgarniach na terenie Gdańska: ul. Straganiarska i Łagiewniki. Oferujemy także sprzedaż wysyłkową.
Spis treści obejmuje tematy:
– średniowieczne i nowożytne zakłady stoczniowe w Gdańsku,
– początki przemysłu stoczniowego w Gdańsku w XIX wieku,
– państwowa niemiecka Stocznia Cesarska w Gdańsku,
– międzywojenna Stocznia Gdańska,
– prywatna stocznia Ferdynanda Schichaua w Gdańsku,
– dzieje Stoczni Gdańskiej w latach 1945-1967,
– wydarzenia Grudnia 1970 w Gdańsku,
– strajk solidarnościowy z Sierpnia 1980 roku i Budowa Pomnika Poległych Stoczniowców,
– stan wojenny i pacyfikacja stoczni w grudniu 1981 roku,
– działalność Stocznia Gdańska im. Lenina w latach 1967-1990,
– współczesna Stocznia Gdańsk S.A.
Morska Fundacja Historyczna 2018 - 2020